Osmanlı ve Yahudi tarihinde derin izler bırakan Sabatay Sevi hakkında, gazeteci yazar Rafael Sadi'nin Ilgaz Zorlu ile yaptığı söyleşi, çok sayıda tartışmalı konuya ışık tutuyor. Zorlu hem Türk tarihinde, hem de Yahudi toplumu içinde konuşulması oldukça güç konulara değindi. 

Kısaca Sabatay Sevi kimdir?

Sabatay Sevi veya ibranice adı ile Şaptay Zvi 1626 yılında İzmir Agora’da doğdu. Aldığı dini eğitim sonrasında ise 22 yaşında Mesih olduğunu iddia ederek İzmir Sinagogu'nu bayağı karıştırdı. Kabala eğitimi ile Mesih olduğunu iddia etti ve Yahudi cemaatince de pek kabul görmedi. Kendisine inanlar oldu ve onun peşinden gittiler.

Benim şahsi kanaatim göre Sabetay Sevi belki de ilk Siyonistlerden biriydi. Yani Tevrat’ta vaadedilen İsrael topraklarına gidilmesi ve bir Yahudi devletinin kurulması için Mesih’in gelmesi gerekiyordu. Ancak Mesih kim olacaktı bir izahat olmazsa da ne şekilde geleceği detayları ve belirtileri ile izah edilmekteydi. O Yıllarda, o tarihlerde 1700 senedir Yahudiler 'Gelecek sene Yerushalayim'de olmak üzere temennide bulunmaktan öte gidemiyorlardı. Belli ki Mesih gelmeden de kimse yerinden kımıldamayacaktı. İzmirli Yahudi Sabetay Sevi de madem ki bu insanlar Mesih bekliyor 'Ben de Mesih olduğumu söyleyeyim ve onları vaad edilmiş topraklara götüreyim' dedi. Ve kendini ortaya Mesih olarak ortaya attı. İbranicesi Maşiah'dır... Dönemin Hahambaşılığı Sabetay Sevi’yi kafir ilan etti ve Sinagog'dan kovdular. Tabii ki o zamanlar sosyal medya olmadığı için detayların tamamını Whatsapp'tan veya Facebook yazışmalarından izleyemiyoruz. Ama yazılı kitaplarda kendisi ile oldukça fazla kaynak var. Olayların bir de arka perdesi var ki  Sabetay Sevi devrin padişahına müracaat ile 'İsrail’e gidip orada cemaati ile bir Yahudi devleti kurmaktan' söz edince bunun kabul edilmeyeceğini söyler ve sonuçta da Müslüman olması teklif edilir.  Sabetay Sevi çaresizlik içinde Müslüman olmayı ve hem kendi canını hem de müritlerinin canını kurtarmak için kabul eder. Şeklen Müslüman olmuştur ancak manen gerçekten Müslüman olmuş muydu? Hatta Cemaati de Müslümanlığı gerçekten kabullenmişler miydi? Aradan geçen 350 yıldan sonra bile Sabetay Sevi İnanırlarına Kripto Yahudi, dönme, zinmi ve Rgüvenilmez insanlar yakıştırması yapılmış bir türlü gerek Müslüman oldukları pek te kabul edilmemiştir.

Konuyu kısmen de olsa derinlemesine aratırdım ve bu konuda en sözü edilen ve Yahudiliğe dönüşü yaşamış olan Ilgaz Zorlu ile bir sohbet gerçekleştirdim. Kelimesine bile dokunmadan Ilgaz Zorlu'nun cevaplarını sizlerle paylaşıyorum.

1- Sabetay Sevi senin için ne ifade ediyor?

Sabetay Sevi (Scholem Gershon’un dedigi gibi: Ona karşı  olanlar bile asla bilgisini inkar edemediler..) Dini bilgisi yüksek bir Rabbi idi. Zohar'a inanmış, Yahudiliğin kurtuluşunu bağımsızlık ve özgürlükte görmüş, hakiki ve samimi bir Siyonisttir. Ama olaylar ne yazık ki istendiği gibi gitmedi, Sabetay Sevi büyük bir haksızlığa ugradı. Eğer Sabetay Sevi deli ise Herzl, Ben Gurion, Golda Mayer hepsi en büyük delidir. Biz o delilelerin sayesinde bugün kamplarda değil Eretz Israel'deyiz.. İsa'ya da: "Israel denizin kumlari kadar cogalsanız bile icinizden sadece bir bakiyeniz bana bağlı kalacaktır" ayetinden hareketle: Tehilimlere ve Zohar'a inanan bir gercek Yahudilik yaratmaya çalıştı, niyeti asla Yahudilige karşı değildi.... Ama başına gelenlerden sonra: O da yaptıklarından pişman oldu. Scholem'in kitabında, ölmeden once Arnavutluk Yahudi cemaatinden istediği Kippur kitapları için yazdığı mektup bulunuyor. Bu mektup şu an Ben Zwi Ensititüsü'nde. Bir Rabbi nasil Yahudilikten çıkabilir? Moşe'nin çıkması gibi.. Bu mektup onun Yahudi kaldığının ispatidir.. Ben onun affedilmesi icin dualar ediyorum Rabbi Sabetay Sevi'nin hep Yahudi olduğuna inanıyorum.

2- Türkiye'de ve yurt dışında kaç kişilik bir Sabetay Sevi inanırı var tahmini de olsa veya Türk basını da söylendiği gibi Sabataycı. Ki ben bunu yanlış buluyorum simitçi gibi bir ifade bu Sabetay yerine de Sabatay yazıyorlar.... -cı eki ise alınıp satılan bir metanın satıcısını belirlemek için kullanılır.. Neyse soru belli cevaplarsan memnun olurum.

Türkiye'de bugun asimile olmuş, 1990'larda Türkiye'sinde bir buçuk milyon Sabatay Sevi inanırı olduğunu Harry Ojalvo bir roportajında belirtmiştir. Istersen sana PDF olarak gönderirim. Yurt dışında Yahudi olan Sabetaylardan dolayı, tam rakamı bilemem.. Ama Arnavutluk, Fas ve Rusya'da toplamda beş milyona yakın insan vardır diyebilirim..

Sabataycı ifadesini ilk sevgili Mose Grosman kullandı. Çünkü 'dönme' diye asağılanıyordu insanlar. Sabetian ifadesini ise Hakkı Sabancalı isimli bir yazar kullandı.. Ama tabi en guzeli Sabetay Sevi inanırları.. Sana teşekkür ederim.. İbranicesi nasil olacak bunun?

3- Bildiğimiz kadarı ile Sabetay Sevi inanırları ne israil'de ne de başka bir ülke hahambaşılıklarınca Yahudi dinine döndürülemiyor. Senin ise Yahudi dinine dönüş yaptığını biliyorum. Bu süreci izah eder misin?

Bu konu cok uzun ama... Bunu sana ayrı bir mailde yazacağım.. Ama inan bana, gondereceğim bilgilerin çok azını yazmanı istirham edeceğim.. Çünkü bana hiç bir karşılık beklemeden yardım eden insanlar halen yaşıyorlar. Aşem onlara zenginlik inayet izzet ve bereket versin, sana ve ailene de versin haklarını asla ödeyemem Amen ve Amen...

4- Sabetay Sevi inanırları için Yahudilik ne ifade ediyor? Ne kadar Yahudiliğe yakındırlar veya ne kadar uzak?

Onlara bir zarar gelmesini asla istemem

Yahudiligi sadece dini bir olay olarak görürsek: Evet 19 yy dan sonra Sebatay Sevi İnanırları, ateizme yakın bir laiklik benimsediler. Ama kültür olarak hep Sefarad kaldılar. 1950'lere kadar asla cemaat dışı evlilikler yapmadılar. (Bir iki istisna haric), Yahudi kimliklerini hep muhafaza ettiler. Cemaatin mezarliklari bile farklidir... Sabetaylar kimlik olarak: Modernist laik birer Yahudidirler, içlerinden beş vakit namaz kılan çıkanı çok nadiren gördüm, modernist Müslüman gibi hareket etmektedirler.

5- Bülbül deresi mezarlığı ne kadar önemlidir? Madem ki bu insanlar islam dinini seçmişler neden farklı bir mezarlıkta gömülmeyi tercih ediyorlar. Geçen yıllar bu insanlardaki Yahudilik izlerini köreltti mi yoksa halen kendilerini yahudi hissederler mi?

Benim haricimde de Israil'de yaşayan Yahudi dinine dönen Sabetaylar vardır. Zohar'a göre Mesih bülbüllerin sesine gelecek inancina bağlı olarak bu mezarlık kurulmuştur. Bugün kapalı bir mezarliktır. Karakaş ve Kapancı inancına sahip olanlar burada yatmaktadırlar. Bu mezarlign taşları ve biçimi tamamen islam mezarlarından farklıdır.. Sadece geçmişte akrabası olanlar burada yatabilmektedir. Bunun dışında Ferikoy, Macka (Yakubi) mezarlığında da Sabetaylar vardır. Ayrıca Anadolu'da Samsun, Konya, Giresun'da da bu tip tek parça kapalı mermer lahit mezarlar bulunuyor. Bu mezarlarda ayrı bir bölümde yatmaktadırlar Çünkü Maşiah geri geldiğinde, bütün ölüler yeniden dirilecektir. Tanah'ta dendiği gibi: "..Kemiklere yeniden can verilen gün geldiğinde.." ayetine inanctan dolayı bu mezarlıklar ayrıdır..

6- Gelelim zor sorulara Sabetay Sevi inandığı bir ülkü uğruna cemaati resmen kandırmış ve yalan söylemiş mesih olduğuğnu beyan etmiştir. Bu zat fiilen aslında yalancıdır sebebi kutsal olsa bile. Peki yalancı bir mesihin ardından 350 senedir gitmekte olan bu toplum cemaat veya hemşeriler bu kişiye halen inanmaktamıkdırlar.

Maşiah kimdir? Yahudi tarihinde hiç bir yerde Maşiah ın kim olduğu yazmıyor. Sabetay Sevi eğer cemaati kandirmişsa: Gel bugüne Habad hareketinin Rabbi Schnerson'un da Maisah olduguna muritleri inanmadi mi? Onlar Yahudilikten çıktılar mı?  Maşiah fikri konusunda Zohar'a bakmak gerekiyor. Zohar ikili bir Maşiah'tan bahseder Maşiah ben Yosef: Son an gelmeden once gelecek ve Maşiah Ben David'in haberciligini yapacaktir.. 
Sabetay Sevi hiç bir zaman bunu söylemedi. Ama Nathan de Gaza (Gazzeli Nathan) bunu beyan etti ve onun ağzından mektuplar yazdı. Sabetay Sevi tüm hayatını dinle geçiren bir zahiddi. Olayları ne kadar anladı ben bundan bile emin degilim.. Sanılanın aksine  murtilerini Müslüman yapmadı. Müritleri ölümünden seneler sonra islam dinine görünürde geçtiler ve nedeni bana sorarsan daha az vergi ödemekti.. Sabetay Sevi’nin Müslüman olunması konusunda hiç bir emri yoktur ve olmamıştır..

Şimdi: Maşiah gelmeden ISRAEL devleti kurulamaz diyen Harediler'e ne diyecegiz. 

7- Siz Yahudi dinin gereklerini yerine getirerek giyur geçirdiniz ve Yahudi olarak hayatınızın geri kalan kısmını geçirmeye karar verdiniz. Hal böyleyken yani giyur geçirmiş bir Yahudi olarak nasıl olur da Yahudilikten çıkmış bir kişiye inanmaya ve onun ülküsünü korumaya çalışabiliyorsunuz.? Bunda bir çelişki yok mu?

Ben Yahudi dinine geçmeden evvelde Sabetay Sevi’nin Maşiah olduğunu ne söyledim ne de yazdım. Ben sadece İsrael'de gördüğüm mektubun aslından sonra: Kararımın dogru olduğunu gördüm, Sabetaylar geri dönmelidir.. Maşiah konusu Yahudilik inancının temelidir, ama kim Maşiah'tır bu Tanah'ta ya da diger kitaplarda nerede yazıyor? Eğer Sabetay Sevi’yi Yahudilikten çıkmış olarak görürsek: Maranoslara ne diyeceğiz? Onlar bizden daha uzun zaman Hiristyan kaldılar ve Israel'de Yahudiliğe geri kabul edildiler. Meshedilere ne diyeceğiz? Benim tek ülküm vardır: Sabetay'lar Yahudidirler ve onun icin Giyur olmalıdırlar.. Sefarad kültürünün bir parçasıdırlar ve asla da ayrılamazlar.

8- İsrail devleti Sabetay Sevi inanırlarını Yahudi olarak kabul etmiyor hatta Yahudi olmadıkları için geri dönüş yasasından da faydalanmalarına ve İsrail'e göç ederek Yahudi kimliği ile yaşamalarına izin vermiyor.
Bu durumun sizi rahatsız ettiğini biliyorum. Yarın İsrail devleti bir yasa ile bu Yahudiliğe yatay geçiş konusunu düzenlerse ve Sabetay Sevi inanırlarının İsrail'e göç ederek İsrail vatandaşlığına girişine izin verirse sizce kaç kişi bu haktan yararlanmak için müracaat eder?
Tahminen tabii...

Bence bu insanlar şimdi geri döndükleri İspanya ve Portekiz'de Yahudi dinine geçerler ve orada kalırlar. Gençler.. Çünkü ne yazik ki Israel'de hayat zordur ekonomik sebeplerle bu insanlar Avrupa'da yaşamayı tercih edeceklerdir.. Ben bile ekonomik koşullar sebebi ile Israel’de yaşamayı seçemedim.. Unutmayalım: Israel Rusya'dan Yahudi olmayan kişileri bile Yahudi kabul etti. Acaba Sabatayları kabul etmemesi adil midir?  Karayları Türkiye Hahambaşılığı Yahudi kabul etmez ama Israel’de kendi Hahambaşlıkları var.