Destan nedir? Özellikleri nelerdir?

İslamiyet öncesi Türk Edebiyatı'nın vazgeçilmez ürünlerinden biri de destandır. daha çok koşuk nazım şekline benzeyen destan İslamiyet öncesi dönemde oldukça yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Peki Destan nedir? Destanın özellikleri nelerdir? Destanın nazım şekli nasıldır? Destan hangi dönemlerde kullanılmıştır? Destan örnekleri nelerdir? İşte detaylar...

04.07.2022 - 14:31 Yayınlanma

12.04.2024 - 16:45 Güncelleme

Destan nedir? Destanın özellikleri nelerdir? Destanın nazım şekli nasıldır? Destan hangi dönemlerde kullanılmıştır?

Destan nedir? özellikleri nelerdir?

Destan, Âşık şiirinde kullanılan nazım şekillerinden biridir. Destan aslında bir nazım türünün de adıdır, ancak şekil özellikleri açısından ayrı bir nazım şeklini temsil etmektedir.

Destanın nazım birimi, kafiye örgüsü ve ölçüsü koşmadan farklı değildir, ancak destan, koşmadan hacmiyle ayrılır. Destanlar, koşmalardan çok daha fazla dörtlüğe sahiptirler. En az 5 veya 7 dörtlükten oluşan destanlar, 150 dörtlüğe varabilen bir hacme sahiptir.

Aktarılması uzun süren olayları veya durumları aktarmak için kullanılan destan nazım şekli, âşıklar arasında oldukça fazla rağbet görmüştür.

Âşık şiirinin güzelleme, varsağı ve semai gibi nazım türlerinden birisi olan destanlar, özel ezgilerle söylenen oldukça hacimli şiirlerdir. Adı geçen türlerde daha çok duygular anlatılırken destanlarda belli bir olay anlatılır. Savaşlar, depremler, seller, salgın hastalıklar, eşkıyalık hareketleri veya toplumun sıkıntı çektiği bir konu destanlarda ele alınır.

Destanlar, sosyal olaylar hakkında bilgilendirici şiirler olmanın yanında eleştirel ve kimi zaman da mizahi metinlerdir. Destanlarda âşığın yaşadığı dönemde gerçekleşmiş bir olay, şiir formuna sokulmaktadır. Bu şiirler sayesinde insanlar, birtakım olayların içeriği konusunda daha ayrıntılı bilgiler edindikleri gibi, toplumun bu olay karşısındaki tavrını da öğrenmişlerdir. Toplumsal bozukluklar veya aksaklıklar da destanlarda dile getirilerek eleştirilmiş, çaresiz kalınan bazı durumlar karşısında ise mizahi bir üslup tercih edilmiştir.

Destanlar, şekil olarak koşmanın düz, zincirleme ve şarkı biçimlerinde söylendiği gibi, mani ve divan nazım şekillerini kullanan destanlar da vardır. Destanlarda konu sınırlaması yoktur. Her türlü konu destan kapsamına girebilir.

Destan örnekleri nelerdir?

Sosyal Hayatla ilgili Destanlar,

Kültürel Hayatla ilgili Destanlar,

iktisadi (Ekonomik) Hayatla ilgili Destanlar,

Eğitim Hayatıyla ilgili Destanlar,

Siyasi Hayatla ilgili Destanlar,

Dinî ve Ahlakî Hayatla ilgili Destanlar,

Askerî Hayatla ilgili Destanlar,

Sosyo-Kültürel Çevreyle ilgili Destanlar,

Doğal Çevreyle ilgili Destanlar,

İinsanla ilgili Destanlar

(Özkul Çobanoğlu 2000: 56-89)

Destan Nazım Şeklinin Özellikleri nelerdir?

Nazım şekli bakımından koşmaya benzer.

Nazım birimi dörtlüktür. Dörtlük sayısı sınırlı değildir.

Hece ölçüsünün 8'li daha çok 11'li kalıbı kullanılır.

Son dörtlükte şairin mahlası geçer.

Destanda konu olarak toplumu ilgilendiren, heyecana getiren savaş, kahramanlık, isyan, yangın gibi konular, ayrıca; dalkavukluk, gülünç olaylar, parasızlık vb. işlenir.

Destan türüne en güzel örneklerden biri; Kayıkçı Kul Mustafa'nın Genç Osman Destanı'dır.